मधुशाला शिक्षालय बनेको दिन

व्यापारी विग्रिएको र फर्सी कुहिएको पछि मात्रै थाहा हुन्छ । बुढो सिहको अवस्था घाँस त खाँदैन, मुखमा आईपुगेका झिँगा र मुसो भने छोडदैन् । जिन्दगीका उत्तरार्धमा जल्लाद र कसाही पनि पेशाको मागको कर्म भनेर मनसुख हुन्छन भने हत्याराहरु पश्चतापमा । हरेक कर्मी र कुकर्मीसंग आप्mनो औचित्य सावित गर्ने तर्क हुन्छन । वलत्कारीसंग पनि आप्mनो कुकृत्यलाई सुकृत्य सोचेन भने उस्को शारीरिक अंगले साथ दिदैन । समाज र कानुनले दण्डदिने हरेककाम गर्न पहिला मानसिक तयार हुँन पर्छ । निर्मम समीक्षा गरेर आत्माआलोचित हुँन र सत्यसंग टकराउन मान्छेलाई फलामको च्यूरा चपाएझै हुन्छ । त्यसैले आत्माबृतान्त सवै लेख्दैनन्, लेखेपनि अंशमा मात्रै । पाल्सीकुरा लेखिएको पुस्तक त्यो आत्माबृतान्त कदापी हुँदैन । आफुलाई चिन्ने पहिलो र अन्तिम व्यक्ति आफैँ हुईन्छ । खोल र जलफ कसरी लगाएको हुन्छ भन्ने नागोसत्य स्वयंलाई मात्र थाहा हुन्छ । त्यसैले कतिपयमानिस सपनामै हृदयघात भएर जीवनलिला समाप्त पार्छन । नेपालमा ठूलो आधीँबेहरीको संकेत २०४८मै आएको थियो । यथास्थिति र अग्रगमनको टकराहट बुझन आग्रहले नभै समाजविकासको नाडी पक्रिएर मात्रै सकिन्छ । सत्ता अहंकारले मात्तिदा त्यस्ता आधीबेहरीको छनक शक्तिशालीले पाउन सक्दैनथे । थाहा नपाँउनु नहुँन हुदैनथ्यो । म ज्वालामुखीको फेदी र क्रान्तिप्रवेश द्धारमा रहेर खुलारुपमा भूमिगत सक्रिय थिँए । आवेग, आर्दश र सोचले कुत्कुत्याएपछि संकटमा सुन्दरता खोजिन्छ । सापेक्षतामा ठूलै ब्यापारी हुँनुका आफनै मर्म थिए । ब्यापार आफैँमा वैधानिक चोरी पेशा हो । नाफा र पैसा बाहेक ब्यापारमा अरु कुनै धर्म र नैतिकता हुँदैन् । एउटा व्यापारी असल साझेदार त हुँन सक्छ तर असल साथी बन्न भने सक्दैन । नाफानै आर्दशको सिद्दान्त हुँनेहुँदा त्यहाँ मित्रता, आफन्तपना, आर्दश र राजनीतिको कुनै अर्थ पनि रहँदैन । विश्वास आर्थिक कारोवारमा त हुन्छ नै तर घात र प्रतिघातको रेस्लिंगमा सहभागी भएरै सफलताका सिढीँ चढिन्छन । हरेक सफतापछि विभत्स कथा छिपेका हुन्छन । नेपालियन द ग्रेट बन्न लाखौँ मानिसको हत्या भएको थियो । हजारौ सैनिकको चिहानमा एउटा माहन सेनापति जन्मिन्छ । इतिहास योद्दाको नभै सेनापतिका लेखिन्छन । मान्छेलाई सक्रियपार्ने आन्तरिक शक्ति (डाइभिंग फोर्स) के हो । जीवनको सवभन्दा उच्च स्तरको सुख के हो ? सवभन्दा मज्जा मानिसलाई कुन वेला आँउछ ? हामीसंग पलपल सवभन्दा नजिक रहँने कुन तत्व हो ? प्रेम र वासनामा फरक के छन र रुप के, के हुन्छन् ? हाम्रा सोच, सपना, कल्पना र चाहानावारे संवाद खुला गर्न सक्छौ वा त्यस्ता पात्र भेटिन्छन ? हाम्रा अवचेतनमन कुन वेला भूमिकामा प्रस्ट देखापर्छ ? सोच्दछ, दिमागले दुःख पाँउछ शरीरले । लेख त्यता केन्द्रित नहौँ । मेरो स्तंभ हो –मेरा सहरका कथा । कहिलेकही लाग्छ किन र कस्लाइ लेख्ने ? लेखेर के हुन्छ ? मनका बह र कुण्ठा व्यक्त गर्नमात्रै लेखकलाई छुट हुन्छ ? माथीका भनाई मेरालेखका पृष्टभूमि मात्र हुँन । अव मूल लेखमा प्रवेश गर्छु । खुला रहेर सत्ताविरुद्धको सशस्त्र संर्घषको भूमिगत कार्यकर्ता हुँनु दुईधारे तरवारमा यात्रा गर्नु हुन्थ्यो । विश्वास र अविस्वास सहयात्रामा थिए । हरेक विषय, व्यक्ति, अवस्था र समयमा शंका गर्नु, तर शंकाबादमा नफस्नु नै सुरक्षा कवच हुन्थे । अकल्पिनय धोका त आफन्तबाटै खाँनु प¥यो । धोका दिएर सफलता चुम्नु व्यापारमा कला भनिन्छ भने अन्धवश्विासी भएर खाल्डोमा खस्नु स्वयका कमजोरी, अज्ञानता बन्छन् । मेरो कम्मरको खुकुरी कुन हुस्सुले थुत्यो भनेजस्तै पछि समयसंग विलौनाको कुनै अर्थ रहँदैन । समय शक्तिलाई सलाम ठोक्छ । गोली नभएको बन्दुक, रुप हराएकी युवती, संपती खस्केको व्यापारी, पदहीन राजनीतिक कर्मीलाई कसैले वास्ता गर्दैन । खस्कदो व्यवसाय, आफन्तको धोकामा मर्माहत अवस्था, फैलदो बिद्रोहको रापचाप, सत्ताको पश्चिमीकेन्द्रको सुरक्षा दवावले एकैपटक तिनवटा आंतकको दवावमा थिँए । तर, त्यसको प्रकटीकरणबाट जोगिँदा मात्र सुरक्षित हुँईन्थ्यो । १) खुला रहेर भूमिगत सक्रियताको कुनैवेला गिरफतार हुँने अवस्था २) एकैचोटी दुइृमोर्चा अर्थात राजनीति र व्यापारमा सकृय हुँन नसक्नु, साहुले घेर्नु र आसामी तर्कनु ,ग्राहक भडकनु ३) पार्टीका साथीहरु कसरी पिटर सुरक्षित हुन सक्या छ ? भनेर शंका गर्नुको आतंकबीचमा रहेको थिँए । दवाव र तनावले हरेक साँझ रसपान र जाम टकराउनु नियति बनिरहेको थियो । आफैलाई लुकाएर सहज देखिनु आवस्यकता थियो । त्यसैवेला हरेक साँझ मेरो टेबुल छेउमै शाहीबाबा जस्तो मुन्द्रे कपालमा नैनासुतको टलक्कटल्कने सेतो कुर्ता सुरवालमा मगमग वास्नावाला अधेड व्यक्ति एक्लै चुस्सचुस्सको चुस्की लिइरहन्थे । उनको पृय रस अतयन्तै महंगो हुन्थ्यो । स्न्याक्स पनि रवाफिलो । म भने पीडालाई गिलाससंग साटन पुग्थे र विजुलीपानीको बर्को ओढेर घर फर्कन्थे । आफनै भूमिकाले गर्दा सन्केको वेला पनि मौन रहँन !परिस्थितिले सधैँ होसियार बनाइरहन्थ्यो । तर, उच्चकोटीको खानपान गर्ने मधुशालाको सो अपरिचित मित्र मेरो कौतहुलताको विषय बन्दै गए । धम्बोझी चोक पश्चिमको केन्द्र । नयाँ र पुरानो नेपालगंजको साँध । नयाँ र नौलामान्छेको जमघट र २४ जिल्लाको सास्कृतिक झल्को एकै थलोमा । हावाको गन्ध सुंघ्न वा उजाडिएको दुगानबाट उम्कन चोक मेरो वाहाना बनिसक्या थियो । साहित्य र पत्रकारिताले मानसिक शान्ति र व्यस्तताले चोक शान्तिथलो बनेको थियो । मधुशालाका भिन्न टेवुलका चुस्कीवालावारेको जिज्ञाशाले मलाई कौतुहलता थिप्दै गएको थियो । त्योदिन पनि उनलाई सफा आइरन गरेको सेता कुर्ता सुरुवाल, महंगो जुत्ता, मगमग वास्ना, घुँगरितो कपालले भिडबाट व्यक्तित्व प्रश्टै अलग छुटिएको थियो । उनी सरासर अघी बढे । भेटिएका परिचितलाई काजु किसमसि,बदाम दिन्थे । दुगानमा बसेर ५५५ चुरोट सल्काएर दुगानदारलाई पनि दिए । अझ कौतुहलता बढदै गयो । केहीदिनदेखी छेउको टेबुबुलमा भ्याट ६९ र्फोने, तन्काउने, यत्रो सानसंग हिडने मान्छे को र के होला ! भन्ने भयो । मस्जिदबाट अजानको माइक घन्कियो । उनीपनि पुष्पलाल चोक तिर लागे । पसलका परिचित साहुजीसंंग सोधीँ ? उनी को हुँन ? के गर्छन् ? भनेर । –उनी राइस मिलका मालिक रहेछन्, व्यबसाय विग्रिएको छ । वैकले लिलामीको ताकेता गरिरहेको रहेछ । साहुले घेर्दा रहेछन । सायद कारोवार सम्हाल्दै भएर त यस्तो मनमौजी भएका भने । अभाव र तनावमा पनि यस्तो मस्तराम हुँन सक्ने बिआरकेलाई देखेर अचम्म लाग्यो.। आफुपनि त्यस्तै आफैँले रोग निम्त्याएका मनुवा । साँझपनि हाम्रो साविक थलोमै सोही अवस्थामा भेट भो । मनको खुलदुली रोक्न सकिन । औपचारकितापछि उनको वारे सोधीँ । यसैपनि संसारमा सवभन्दा ज्यादा झुट अदालत र सवभन्दा सत्यवादीहरु मयखानामा हुन्छन । विआरके खुल्दै गए । टाढाबाट मेरो तिनपुस्ते सवै थाहा रहेछ । बिआरके –म पाहाडबाट उच्च मनोबल र सपनाबोकेर झरीँ । समयलाई सिकार गर्दै ब्यापार फस्टायो मात्रै हैन, दौड्यो पनि । ग्राहक, साहु र वैकले पत्याए । वैकमा राख्नभन्दा मलाई सुरक्षित सोचेर गाँउलेले पैसा जम्मा गर्थे । मंसिरमा धान जम्मागरेर बैशाख,जेठमा भाउ कटाँउथे । मनोबल बढदै गयो, ब्यापार थपिँदै गयो .... तर समय र शक्ति सधै एकनास नहुँने । सत्रु र आगो साँनु हुँदो रहेनछ । दुर्घटना कर्णाल फुकेर आँउदो रहेनछ । कुन बेला आफन्त पराई भएको पत्तै नपाइने । आफनै विश्वास आत्माघाती कसरी बन्दो रहेछ, परिणाम आएपछि मात्र थाहा हुँने’ ... उनले मधसुरमा भनेका मात्र थिएनन् मन, मस्तिक र पेट खोलेर आफना बह पनि शान्त गरेका थिए । त्यो कथाब्यथा उनको मात्र थिएन मेरै अवस्था र चित्र पनि थियो । हरेक चुस्कीसंग हामी आफ्नै व्यथा पिइरहेका थियौँ । कारण भिन्न भए पनि रोग एउटै थियो । –अनी तपाई यत्रो संकटमा हुँनुहुन्छ तर पनि यति प्रफुल्ल कसरी देखिन सक्नुहुन्छ, ? – हेर्नुस,.... जव तपाई आफना दुःख सवैलाई देखाउनुहुन्छ तव तपाईका साहुले घेर्नेछन्, आफन्त निरास हुँनेछन् । दिनुपर्नेले तिर्नेछैन्, लिनेलाई तिर्छ भन्ने विश्वास हुँनेछैन । खाइस् नी भन्दै सत्रु तिघ्रा ठटाँउदै खितखिताउनेछन् । मित्रहरु दुःखी बन्नेछन । मेरा दुःख मैले विलौना गरेर हिँडदैमा मेरो आपतविपत टर्नेवाला छैन । तर, समाजमा खुशी देखिएर हिँडदा समस्या टुंग्याउनभन्दा टंग्याएर समय घर्काउन सकिन्छ । त्यसवेलासम्म उपाय निक्लन्छन । आशावादी हुँनुपर्छ । विआरकेले आफनाकथा र मर्ममात्रै भनिरहेका थिएनन, मलाई उपदेश पनि दिइरहेका थिए । जीवन जिउने कला सिकाईरहेका थिए । उनका अनुहारमा भावका सुमन्द्रिक छाल आउथ्यो, विलाउथ्यो । उम्दा कलाकारहरु मन र मस्तिकका कुरा चित्रमा उर्ताछन । अझ समयसंगै दीलपेट त लिन्छन, तर घर्कन वित्तकिै चुसेको उखुका छोक्राझै प्यालिदिन्छिन । संवेदना, प्रेम र नजिकता उनलाइ मेला (बजारका) वस्तु बनिदिन्छन । आफु विक्रीका उम्दा माल सोचेपछि अरु छु मतलव ? तर उनीहरु शक्ति,रुप र धन अत्यन्तै चंचल हुन्छ, कुनबेला उछिटिन्छ भन्ने ख्याल गर्दैनन् । तर ब्यापारी नबनेको घायल मान्छे भने सदा ख्याल गरिरहन्छ । हिस्टोरिकल मोडमा आएका पात्र र प्रबृति सदा घायल सामु आईरहन्छन, विर्सन भने सक्दैन । इतहिास घायलका कथाहरु पनि हुँन । शक्ति, रुप र धनले उन्लाई वास्ता गर्दैन, सकिएपछि भने ख्याल गर्छ । तव उड गई चिढया । –र्हेनुस समयलाई रत्याउन र सत्रुलाई हराउँन, आफन्तलाई आत्माबल दिन आफना दुःख कसैलाई नदेखाएनुस्, मनका बह कसैसंग नखोल्नुस । आखिर सतपात्र नपाँउदा तपाई जे भन्नु हुन्छ अरुलाई रमिता र तमाशा बन्छ । दुश्मनलाई सही सल्लाहा दिनुस्, सत्रुले दिएको गलत सल्लाहा भनेर ऊ स्वयम भडखारोमा परेर चेत खुलेपछि तपाईको भरोसेमन्द मित्र र सहयोगी बन्न सक्छ । समय घर्कदै गयो, हामे भेट भएन । उनी माओवादी थिएनन, रहेनन तर जनयुद्ध सकिएपछि उनको व्यवहार सप्रिएछ, समस्या सुल्टाएछन । बिआरके मेरा एउटा असल गुरु र मधुशालाको त्योदिन मेरो ठूलो दीक्षा ग्रहणको दिन बन्यो ।