मित्र संवाद ५

(उनी अाफना स्तम्भमा माहाभारतका घटना, पात्र, प्रबृति लेख्न थाल्या छन । तर वैदिक साहित्यलाइ त्यसकालखणडको समाज,वयब्स्था,शक्ति सन्तुलन नियाल्न शिक्षाा बनेता पनि म उदाशिन छु । मैले भनी ... खै म त यस्ता विषयमा समय खर्च गर्दिन क्यार, भनीँ । हरेक मानिसहरू अाफ्ना विश्वासका सुन्दरताको, प्रसंसा गरिदिअोस सोच्छन् । त्यो मनोविज्ञान हो । अाज उनले कुन्ति प्रसंग उठाए । माहाभारतमा बच्चा जन्माउनु, काैमार्यता, बरदान र श्राप दिनु अादीकुराबारे मेरा मान्यता उनीसंग मिल्दैनन । लेख्नका विषय र अावस्यकता,वाणीहीनलाइ चेतनादिने लेखकिय दायित्वका धेरै अनेकाै असरल्लपरेका चित्कार, वाढीनपाएर मुर्मुरिरहेका कथा र ब्यथा समाजमा धेरै छन । वैदिक साहित्य र कृषी उत्पादनमा सामन्ती साैन्दर्यशास्त्रलाइ हामी इतिहास र धर्म भन्छाै त्यही चिन्तनको उनीसंग गडबड हुन्छ सुनको थालीमा अाचीको थुप्रो नपस्काै । –आहा ।हो नि । –हो,भनेको ।तपाइ ब्यक्ति नभै ब्यक्तित्व हो,जो कस्तुरीले बिना थाहा नपाएको –सन्जिव उप्रेतीले बजारमा अर्को तरंग ल्याए । –हो, पक्कै एकैपटक २ सिकार । उनी उत्तरअाधुनिकवादका पछिल्लो नेपाली प्रवक्ता । नेपाली समाजमा भाैतिकवादी चेतना दिन मोदनाथ प्रसिद्दको ठूलो योगदान छ तर अहिले नायकले नायकत्व गुमाएझै अाफ्नै मान्यता उनले थाम्न सकेनन् । उपलब्धीलाइ सास्कृतिक राष्ट्रवादले चकनाचुर पार्यो । मानवबाट फेरी उनी मोदनाथमा फेरिन पुगेँ । कम्युनिष्ट अावरणका ढोगीबन्दै ध्वस्त गरे । सन्दीपले भने बजारमा अाफनु बिज्ञापन गरे। म यसबहसमा हेलिन चाहान्न । साथी निभाका सन्दीप पनि असल साथी हुँन। –हजुर,मान्छे योजना बनाएर बिज्ञापन गरे । किताब झन बिक्ने भो । मलाई उनको शैली मन पर्छ । सापट लिए मान्यवर माथिका लाइन । उचित समयमा फर्काउने छु । –हजुर पक्कै हो ।२ सिकार । हंशको विमोचनमा गएको थिँए । (समकालीन नेपाली मिडिया,पात्र र प्रबृतिबारे छलफल भयो । जातका कथा जातकलाइनै ज्यादा थाहा हुन्छ । हो,सकियो । यदी अादर्शवान सत्रु छ भने । छलफल अघि बडदै गए । मिडिया, पत्रकार,ब्यक्ति,चरित्र र संस्कृति, अाधुनिक चुत्थो चाकर, सामान्तिसंस्कृतिले चाकरी कसरी प्रोत्साहन गर्छ ? जनयुद्दकालीन मिडिया, सेनका अंश र वंशबारे एकएक नियाल्दै चर्चा गरेँउ । अाफू हत्यारा र घाटेबन्दा पनि छोरो सोही नहोस, अाफू वेश्या हुँदा पनि छोरी अादर्शवान हुँन जस्तै अामाले पनि चाहान्छ । हाम्रा अाफनै कमिकमजोरी भएता पनि अादर्श कहनेहरूको जीवन त्यस्तै सुन्दर र अादर्श होस् भन्ने चाहान्छाै । उनी र म पनि एना हेर्छाै । तत्कालीन स्वार्थनै विचारका कुरा हुन्छन ।) –अहिले प्रचण्ड बादल निकाल्न चाहन्छ्न । सबैमा बदला भाव भए पछि कसरी अघि बढ्छ पार्टी ? अब बामदेव पनि बिच्किएका छ्न । ओलीले राम्रो गरेको भए कसैले हल्लाउन सक्दैनथे । थियो ।कान्तिपुर त हात धोएर लागेको छ किन होला ? केही थाहा पाउनु भएको छ ? तव पार्टी स्वार्थ स्वत्व त माटो बनिसके । ।मन्त्री फेर्न रक्साकस्सी छ । लेख्नुस क्या ... वादल त कन्चनपुरमा प्रचण्डलाइ मार्नै खोज्या हुँन, चुनावमा बचे अरे नी त । –म लेख्दिन तपाइ लेख्नुस । म परिवेशको साङलोले कसिएर स्वसेन्सरसिप भा छु । म लेख्दिन । प्रचण्ड बचाएर ध्वस्त गर्दै कमनिष्ट बिरोधीहरू विश्वमा नजिर दिन चाहान्छन, एक नायक कसरी ध्वस्त हुँदा मृत्युमा अाशु बगाउने पनि कोही रहँदैनन भनेर उनीहरूलाइ देखाउनु छ । –छोड्न हुन्न लेख्न त्यही त लडाइको हतियार पहिचानको चाैतारी हो –लेख्न र बोल्न छोडे हराइन्छ । – मिस्टर झस्क र उस्को पत्रकारिता बारे भन्नुस न ? –हो, उ मिडियालाइ हतियार बनाएर हित साधन गर्थ्यो । सकियो, एउटा अध्याय । उस्ले कस्लाइ बाँकि राख्यो ? उ योजनामा चल्या थ्यो । सवैको कमजोरीलाइ क्यास गर्दै अत्यायो, कमजोरीमा ब्याकमेल खुव गर्यो । सवैका दिन सकिन्छन, अताकको प्रतिकार गर्ने पनि देखिन्छन् । अर्को चाकरलाइ माला लगाएर उम्कियो । तपाइलाइ उस्ले नभै उस्को चुत्थ्थो चाकरले सताएको हो । ती अर्का विपक्षी पनि भिडन सक्ने रहेनछन् । जव त्यत्रो शक्ति पछि छ, एक्लैले तहलगाउन सक्नुपर्थ्यो तर अार्थिक लोभले सिध्याउछ, ब्यक्तित्व । यदी अादर्शवान सत्रु छ भने त्यो महान हुन्छ, जव अादर्शहीन मित्र नै भएपनि उ दुष्ट कोटीमा गनिन्छ । अझ चाकर मिस्टर सन्ठेराम.भनेकै छु –अाचि खान हुँदैन, गलत कुरा हो, खाँनै छ भने झिङाको हैन हात्तिको खाँउ। चाकरी त्यो पनि अपराधीको । उफ । चाकरी पनि तल्लो दर्जाको । उफ । – हामीले यस्तालाइ ठुलो मानीदिनु पर्ने ।त्यही त अझ चाकरीको स्तुतिपत्र फोटो टिसटिस । –उ कुनैदिनको भलामानुष अमानुस बननेको चुथ्थो पात्र हो ।समय र शब्द यस्तामाथी खर्चै नगराै –हो तर यस्ता पात्र र प्रवृत्ति दोहोरिनु हुदैन बहस गरौं । यसले कति जासुसी गर्यो होला त्यतिबेला जस्तो पो लाग्यो । हुँन सक्छ । –अपराधीले जहिले पनि स्पष्टीकरण दिन्छ ।अरुलाइ धमिल्याउछ ।मैले हिजो बिहानको पहिलो पोष्ट ठूलेदेखिँ, लास्ट यो पोष्टसम्म निचोडमा पुगे कि ठुले पनि अपराधी हो । यस्तालाइ प्रयोग गरेर –कुनै पदमा पुगेर झर्नु भन्या ज्यादै पीडा हुन्छ। त्यसैले क्षेत्रगत नाता लगाँउदै पुग्या होला । –प्रचण्डले पनि पार्टी भित्रका बिरोधिलाइ मारे कि नाइँ ? बाहिर त धेरै मारे । उनका नाममा धेरै मरे ।सायद कतिले प्रचण्डलाइ देवता ठान्दै मुक्ति मिल्छ भनेर अन्तिम सास लिए होलान् । –भित्रका मान्छे मारेनन। छोरी समात्न कोशिस गर्नेलाइ त उनले कार्यक्षेत्रम ात्र फेरे,शक्तिको बेला –ए,शंका गर्दा मान्छे आमालाइ पनि शंका गर्छ रे ।के निष्ठावानको खडेरी पर्या हो ? –कअाजको ार्टुनमा गज्जव सन्देश छ, मेरो मनपर्ने कार्टुनिष्ट । –कस्लाइ मन नपर्ला र ? –पत्रकारिताको यनजियोवादी धार पुरानै हो । लम्पसारबाद भन्दा अाग्रही सिद्दान्तवादी मलाइ मनपर्छन ।पत्रिकाले सो स्थान दिनु महत्वपूर्ण हो –व्यंग्य त बेजोड छ्दैछ राजनीति चेत छ उनमा अनि त्यही जलप लगाउछ्न उनि । राजनितिक चेत वेगरको श्रजकको कुनै अर्थ हुँदैन । मिस्टर यनपीको त्यसैले लेफ्ट देखिदा पनि जनयुद्दबाट टाढिएर मध्यमार्गी पाठक र विज्ञापनदातालाइ प्रभावमा पार्न खोज्या मिडिया देखिन्छ । एक अर्काका क्षमतावान तान्ने होड चलेकै हो । अहिले केही अनलाइनले बजार खोलेको छ । अनलाइनमा तान्नेको । हरेक नेता र शक्तिले अनलाइन खोल्नेको फेसन चलेको छ पनि । –अब पत्रकार नबिके पछि अनलाइन हो ।यता हार्ड पेपरमा काम गर्नेको सान र सम्मान धेरै छ । पेपर पनि ८० पेजको हुन्छ । त्यसो मात्रै हैन, करपोरेटले संपादकियकक्षमाथी रजाइ गर्न खोजेपछि गम्भीर पत्रकारको सामुहिक प्रयास पनि अनलाइनको विश्वब्यापी ट्रेन्ड नै बनेको छ । वैकल्पिक मिडियाको विश्वसनियता हेरिँदैछ । यता फुटबलको राजनीति नेपालमा सत्ताको । तव त वरिषठ अधिवक्ता कानुनबिट, डाक्टर मेडिकलबिट, सुरक्षाविद र पूर्व स्किलगुप्चर क्राइमबिटमा हुन्छन नी । ..................................................................................... (प्रसंग फेरियो ) जुन नर्सले यो फोटो खिचिन, उनले भनिन् कि यी वृद्ध ३ दिन देखि हस्पिटलमा छन् तर आजसम्म उनका आफन्तको केहि अत्तो पत्तो छैन । कोही सोध्न,खोज्न आएका छैनन् तर एउटा परेवा जुनदिन देखि ती वृद्धलाई हस्पिटल ल्याइयो त्यसदिन देखि यसरी आउने र एकैछिन बसेर जाने गर्छ । पछी मात्रै पत्ता लाग्यो कि यी वृद्ध तिनै व्यक्ति थिए जो हस्पिटलको ूहछेउको पार्कमा बसेर परेवालाई चारो हाल्ने गर्थे । सायद अदृश्य प्रेम यहीँ होला । #साभार : राष्ट्र सेवक पेज ।होला त ? हुन सक्छ अरु पनि आउँछ्न,यता त चारो हाल्नेको टाउकोमा बस्छन् । हुन सक्छ,त्यो वेवफेन्थका कुरा हुन्छन ।कतिपय सपनाका कुरामा पनि मनोविज्ञानसंग जोडिएका हुन्छन ।अदृश्य कामना जोडिएका हुन्छन । पशु पन्छिले पनि चिन्छ्न भन्ने कुरा थाहा पाएको । म पनि दुइ पिस पाउरोटी एउटा कोक पानी र चकलेट बोकेर हिड्छु । त्यही बाटो हिड्दा परेवा आउथे उ बेला । मान्छे पशु भन्दा पनि तल्लो छ हगि ? उफ राज्य कस्तो छ । दुइ कुरामा फासि दिनुपर्छ । एउटा बलात्कारी अर्को भ्रष्टाचारी ।मानवता नभएको देशमा भुत्राको मानवअधिकार ? धन्यवाद , तपाइको अाजको टुकी स्टयाटस । हाम्रो घरमा त टुकी बाल्न पनि पाहुना आउनु पर्थ्यो आमा बाठी रात परे पछि कसैको घर जानुदिनु हुन्नथ्यो । खाना खानेबेला दियालो बालिन्थ्यो । पछि मामाघर जादा पो थाहा भो यो त साझै देखि बालिने चिज रहेछ । उफ,उनी त्यसै फलामबाट स्पात बनेकी हैन, अपमानबाट त्यसै अहंकारी बनेकी हैनन, ।एक्लै पनि बाच्न सक्छु भन्ने त्यसै हिम्मति भएकी हैनन । उनले खल्ली खाइन ।स्वभिमानी अामा बनेर छरिन, सन्तनलाइ स्नेह दिएर ।तर.........। म हिजो टुकी देखेर आश्रुधारै भो । मैले लुकेर सबैलाइ तिम्रो बिगत के छ सोधे । म बिगत कथामा लेख्ने भए निभेको टुकीमा कस्ता कथा लेखिएला ? फेरी बाल्नुसन टुकी । टुकी होइन पुल्ठी भनिथ्यो । यो पनि घर अनुसार औकातको हुन्थ्यो । म नमर्दै देशमा अाउनुस न भन्या। मलाइ हिजो हर्ट दुख्यो । धन्य एस्पृन रहेछ । पिल्ज । के भएको ? छाती अचाक्ली दुख्यो। कतै सुर पाइन । रक्सी केहीदिनदेखी खा थिन । एकाएक एस्पृन याद अायो । खाँइ । सुतीँ । बिकासको सासुको दिदी बितेकाले पाटन अस्पताल गा थिए , २ बजे अाए । अहिले कस्तो छ? अहिले ठिक छ,कमजोर फिल भा छ देखाउनु भो ? टुकीले उज्यालो छर्यो, ।अाज जाँन सक्दिन ।भोली जान्छु मुटुको कुरा सुल जस्तो होइन क्या । यही कुरामा हामी पछि छौ ? कमसेकम प्रेसर चाल त हेर्नुपर्छ । हुन त हजुर मेडिकल चलाउनु भएको हो नि होइन ? प्रेसर अस्ति चेक गरेको ।कम रहेछ ।१२० वाइ ८० अरे । दुखेको बेलाको कुरा गर्दैछु । धुलिखेल हस्पिटल जानुहोस डा कोजुलाइ म भन्छु । अाज जान सक्दिन । हुन्छ । जाँउला। आफुलाइ कस्तो फिल भाछ अहिले ? अहिले केही भारी भा छ । टेलिफुन स्वीचअफ गरीँ ।फेबमा पनि तपाइसंग मात्रै हो संवाद ।खाना रेगुलर जस्तै भयो ।अाहा कति गम्भीर तपाइसंग संवाद भा रहेछन ।हेर्नुस त । हजुरहरुको जस्तै मेरो पनि अपार साहिनो छ यससंग । मेरो स्मरणमा पुल्ठी (हाम्रो तिरयसको नाम ) यो बाल्दा पुतली घुमी घुमी नाचेको अन्त्यमा जलेर मरेको याद छ । मेरा जिज्ञासा जगाउने आमालाइ अनेक प्रश्न सोधेर अवाक बनाउने चिज । आखिर पुतली उज्यालोको अगाडि नाच्दा नाच्दै सकिए झै हाम्रो नियति पनि त्यही होइन र यसबारे धेरै धेरै लेख्नु छ । वाहा,धन्यवाद ।मैले उज्यालो खोज्दाका पुतलीको मृत्यू र अर्कालाइ ज्वती छदाछर्दै पग्लनी मैनलाइ लेखिन । बरू डडेलो लगाइदिने फिलुगाका गित गाँए । अंगारको विषय न लेखेँ, न चिस्यान पर्दा अाैकात गुमाउने अभागी फिलुंगका के गित गाँए ।कस्तो महान विम्व,म पनि टुकीमै,दियालोमै पढेबढेको हुँ । युगान्तकारी लेखको प्रेरिरत गर्नु भो ।होतनी सरल र गम्भीर भाषामा युगसंग संवाद गर्न सकिन्छ ।अाज त विशेष प्रेमिल धन्यवाद मित्रवर । बि, लेखक,अन्तमा भाक ।अचेल मैले यस्ता कुरा नलेखी हुदैन मैले । बरू तपाइ बेल्जियम र अमेरिका बसेको देखेर कती मैयाले पिरती लगाउन खोज्छन ? जव मलाइ पूर्व र पश्चिमका कबिहरूले बमै ड्रगकेस बलिउड उठाए त्यसलाइ सोच्दा भारतीय मिडिया प्रभाव र नेपाली समाजमा विकसित फासीवादी भाव लेख्न जाादै छु । यि सुन्दरीको फुटो किन पठाएको ? म कुन प्रयोजनका लागि नेताले आफ्नो ब्यबस्थापन गरेको अनुमान शेयर गरेको मात्र हो । रोशनी शाही यिनि पनि शाही । त्यसैले यो बिषयलाइ बहसमा ल्याएको । युरोप र अमेरिकामा प्रवासी र जातिगत कुरा । लेख्छु .विषकन्या कति प्रयोग हुन्छन, सत्ता र सम्पतिकालागी ।युरोप अमेरिकामा बस्ने कामीहरू कसरी फसाइन्छन ? त्यो त अध्ययनमा छ तपाईंलाइ के के कन्ठ आउछ ? १०दिन छुटटी लिनुस । अनि कन्ठस्थका कुरा एकएक सुनाँउला । सरस्वती तोत्र । गणेश तोत्र । शिव ? कन्ठ अाउने लेख्दैजान्छु ।प्रश्न गर्दैजानुस । शुरुको कुन दसैं याद छ ? सबै भन्दा नबिर्सने दशै । दशै त नियमित प्रकृया भयो, याद अाए । सधैका दशैले अाफूलाइ नयाँ कपडा, चिउरा मासु,र चाम्लाभात र पिङ लिएरै अाँउथ्याे । कान्छा दमैदाइकाँ धर्नाबसेर लुगा सिलाउने, नयाँ लुगा लगाएर गाँउमा हिडनु, पालेको घाँस काटेर बस्तुलाइ खुवाउनु, टिका लगाएर दक्षिणा लिन दाैडिनु । तर, अाफु छोरा भएकाले दक्षिणा दिने भने माअवली हजुरअामा मात्रै हुँनुहुन्थ्यो । अनि दिदीहरूलाइ दिएको अाफूले नपाएकोमा खिन्न हुन्थेँ । पिङ खेल्न जाँदा अरूले देखाउने पैशा अाफूसंग कम हुन्थ्यो । मेरो पहिलो दशै दिदीहरूको विहा भएको पिहलो दसैकाे स्मरण गजव छ । त्यो वर्षको झरी गजव थियो । डाँफे खोलाले ७ दिन रोक्यो । तलमाथी दुवै घरमा पाहुना, जोडेको सामल सकिदैथियो । बाअामा चिन्तित । नयाँ ज्वाइहरू ७,८ भरियासहित बस्दा उनीहरू अाफनै चिन्तामा । तर म भने खुव मस्त । पहिलो चोटी रक्सी कसरी खानु भो ? पुरै स्मरण गर्नुस । गाँउमा रक्सी खाएर मात्तिएको चन्देनीका जुङे ड्राइभर । त्यसपछि डाइभर,नाइके, फोरम्यानले रक्सी खाएर जात फालेको सुनिन्थ्यो । चाँपेपिपलको अराष्ट्रिय क्ल्वम भनिने रत्नप्रसादहरू बिजुलीपानीले रन्थनिएका सुनिन्थ्यो । त्यहँ जातफाला धेरै जान्छन अरे,गाँइगुइ सुनिन्थ्यो । दलित, तामाङ नेवारलाइ जडयाहा हुँन भनेर गाँउमा गफ चल्थ्यो । ब्रतबन्ध भएपछि तल्लाजातिले छोएको खान प्रतिबन्ध लाग्या थ्यो । म खुव धार्मिक मान्छे । १३,१४पछि विश्वास धर्मरायो । कपडा खोलेर धोती पटकुमा चुलो चढेर खान छोडिसक्या थिँए । लुकेर कुखुरा फुल खान सुरू गरिसक्या थिँए । तित्राको फूल चोर्न हामी जंगल धाउन थालिसक्याथ्यैा । त्यसवेलासम्म तामसी खाना सुरू गरिसक्या थिँए । चुरोट खान पहिलोपहिलो नाकबाट धुवाँ निकाल्न र सर्को लगाउन नसकेर बानी नलाग्या हो । बंगाली खैनी खान सुरगर्या छादेपछि सकिन । लुकेर तास खेल्न त थालेकै थिँए । नराम्राबानी एकै पटक लस्करै लागेर अाए । तर त्यति हुँदा पनि रक्सी छोएको थिइन । २०३२मा पहिलो पटक रक्साैल सिण्डे क्लिनिकमा हुँदा पर्सा केहुनियाका नारायणले खुवाउन सिकाए । कम्निष्ट त जातपात मान्दैनन् त्यसलाइ प्रमाणित गर्नपनि रक्सी नखाइ कहाँ हुन्छ ? हो त्यही कारण पिउन श्रीगणेश गरेको । यसै पनि जनै चुडालिसक्या थिँए, टुप्पी नराख्न थालेकै थिँए । धेरै रोचक घोचक, गम्भीर विमर्श,अपमान र झगडाका तगडा कथा ब्यथा छन । पहिलो प्रहरका ०७, ०८हरेक कम्युनिषटले रक्सी खान, जनै नलाउन, अन्डा खान, दलित जनजातिसंग सहभोज सास्कृतिक समरस कायम गर्न थियो । त्यसपछि कहिले खाँने कहिले छोडने भएकै थिए । रक्सीका यारी गजव हुन्छन र वहाना पनि गजव । मैले भण्डारा चितवनमा पूर्वर सिडियो क्षेत्रकान्त मैनालीसंगको मधुपानले सम्बृद्द बनाएको छ । उनी ज्ञान र सूचनाका भकारी थिए, धेरै कुरा सकेँ । लुकेर रक्सी खानको मजै अलग । मुसलमान र अादर्शवादीहरूसंग, धेरै ठूलेसंग पिएको छु । झगडा तगडा गरेको छु , फुँइ झाडेको छु । मात्तिएको,पल्टिएको बकबक गरेको छु । घरमा दुख दिएको छु । अभाव,तनाव,रिस,खुशी सवै साटने रक्सी बन्या । असल र कमसल दुवैथरी पार्टनरसंग पियाछु । के के चोरेर खानु भो ? दहीको तर जोगाउन अामालाइ धाैधाै पर्थ्यो । कलीबुढी भन्थिन ...ाज पनि ढाडे विरालो अाएर दही खाएछ, देखिनस बाबु । अामाको गाली गर्ने तरिका त्यही थियो । घयू चोरेर खा छु । अाँप अम्बा केरा चोर्या छु । बाबाको बगलीमारेर होटलमा मिठो खानु त गरिव किसानपुत्रको जिब्रोको बदमासी थियो नै । माछा मार्न जानु भएको छ ? माछामार्न भन्दा पनि माछा चोर्न गएको छु। दनुवारका थित्री चोर्न धुर्व ढुगाना, टंक अधिकारी जोडी हुँन । पोलेर खानु भएको छ ? घरमा ल्याएर पोलेर र झानेर खा छु माछा समात्नु जति मुस्किल अर्को हुन्न । समात्दाको खुशी र फुत्कदाको बिस्मत । मित लगाउनु भएको छ ? हो, माथी कामीपुत्रसंग लगाएका अरे । एकपटक देख्या छु, नाम थाहा छैन । मर्छु रे भनेर कामीसंग मित लगाइदिया थिए, बाबाअामाले । मित सपना जस्तै रेछ्न ।मेरा त तीन ।म सङ्ग मित लगाउन कम्पिटिशन । पौडी खेल्नु भएको छ ? खेल्न नजानेर पानी खानु भएको छ ? पाैडी खेल्या छैन् । जान्दिन । एकपटक तामाघाटमा डुबेपछि डर लाग्छ । भाइ केदार र मिठाराम लिएर बंगाली काटन तामाघाट कान्छा नाउकोमा शनिवार गएर फर्केको। घटटेदहमा माथीबाट मेरा जोडिदारझै लाग्ने उफ्रेर दहमा हाम फाल्ने, टुप्लुक्क देखा पर्ने । भाइहरूलाइ छेउमा राखेर म पनि दहमा पसीँ। धेरैबेरसम्म ननिक्लिएकेपछि अरूले कतिबेर पानी खेल्न सक्या भनेछन । तर त्यहाँ एउटा बुजु्गले दुलाल डुब्यो भन्दै खोजेर बाहिर निकालेछ । पेटमा पानी भरिएको । पेट मिचेर निकालेछन । तव होस अायो । घर फर्कियैाँ, अब बाअामाले पिटछन, गाली गर्छन भनेर भाइहरूलाइ नभन है भन्या । घर पुग्ने वित्तिकै केदारले सवै भन्दियो । मिठाराम त फुच्चे नै थियो । गोठालो जानु भएको छ ? गोठालो जानु त नित्यकर्ममा पर्थे । गोठालो जाँने, झाडीले टोपी चोर्थ्यो, मेरो । मुडुल्लो फर्किन्थेँ । घाँस, दाउरा, पानी पधेरो, राति खेतमा पानी लगाउनु, दाँइ हाल्नु, भारी बोक्नु स्वभाविक हुन्थे। मैले ढिडो पकाउनु, भैसी दुहुनु र खशी काटनु बाहेक अरू कृषिकर्म गरेको छु । कुरकुरे वैसले च्यापेर गिदागे पनि बन्या छु । एकतर्फी लभ पनि गर्या छु । दुवैलाइ थाहा हुँने, दुवै भन्न नसक्ने ।काँतर हुँ ।तर गोठालो जादा हरामी गोरु, बोको । अरुको बाली चोर्ने बाख्री वा गाइले सताएको अहिले पनि याद अाँउछ । अझ हत्तेरीका बलत्कारी बोको र बहरले धेरै सताका छन । मेरो पहिलो पटक दाहिनेहात गोठालो जाँदा ८ वर्षमा भाँच्चिएको हो । किसानपत्रका यि नत ित्यकर्म पनि कुनै नोटेवल कुरा हुँन ? गाउँघरमा मान्छे बाजेको श्राप दिएको याद छ । को को बाजेका । कुटाकुट गरेको केके छ्न याद । पककै याद छ । सवभन्दा गाली दिनेमा अर्जुनदाइकी अामा थिएन । उनलाइ घाँस र दाउरा चोर्नु पर्ने । झगडामा अम्मलटारे अगाडी । के भनेर दिन्थिन । मरि जा । हे पलाञ्चोक भगवती हरियो बासले बाँधेर टुँ पार्दै छिटै लैजा । तलाइ हरियोबास । चापरी मुनी । पाटीको बास होस । हो ।अपशब्द भने भन्दैनथे । दलित र जनजातिले भन्नुमा उनीहरूसंग शब्द कमि भएर हुँन सक्ला । सुनेको छु, त्यो भन्या के भनेर अामा र दिदिसंग सोधथे फोहरी कुरा बोल्नु हुँदैन भन्थे । तलाइ च्यामे सार्कीले सुताओस भन्ने गाली नबुझेर आमालाइ सोधेको छु । यो गाली हो बाबु । कहाँ सुनिस भन्नु भो ? यहे । यी कुरा किन गरे हुला मैले ? एउटामानिसभित्र धेरै मान्छे हुन्छन,ब्यक्त नभएका कुराले उस्को जीवनपरिचय र ब्यक्तित्व निर्मार्ण हुन्छ । बाल्यकालका प्रतेक घटनाले जीवन प्रभावित हुन्छन । सोच निर्माणमा महत्व राख्छ । हुँन सकला त्यसैले तपाइको स्तरको मान्छेले थपडी बजाउन यस्ता प्रश्न सोधेननै । मलाइ पनि बाल्यकाल इमान्दारितासाथ रिवायन्ड गराउन सहयोग पुग्यो . बिस्मृति (अलजाइमर ) रोग नलागोस भनेर । बाल्यकाल देखिका हरेक बाचा बोली व्यबहारको हेक्का हुनुपर्छ । एउटा कोरोना कबिता अगर यह मेरी मा होती अाँचल में छिपाकर, लोहोरी सुनाती भुखे रहकर पी, रोटी खिलाती अगर अब्बा होते सर पे एक मजवुत छत होता अगर मेरा भाइ होता, मै चट्टानी पाहाडो से टक्कर लेता अगर यह महबुवा होती अपने गरम काख मे लेकर, एक लम्मा चुम्मा देती मगर यह करोना है, करूणा नही न यह रोना देता, न हस्ना देता । वाह,दमदार हे हुजुर, पिछ्ला हरफ । आहा । यो पनि ।थाह छ । (पाटामा धोती पटुका फेरेर खाएको भतेर फोटो देखाँउदै)यसरी भतेर खानु भा छ ? किन नखानु । दयनीधिको कान्छो छोरा नवराजको पहिलो जन्ती गएको छु । जन्ते बाख्रो भनेको त खासी पो हुने रैछ । मान्छे जस्ले भोगेको छ उसले आफ्नो परम्परा सस्कार सस्कृती कहिले भुल्दैन रमाउछ भन्ने सन्देश । सास्कृतिक अावरण नपाउने भए धर्म र अन्धविश्वास उहिल्यै परमधाम भैसक्या हुन्थे ।हलोको सियो र योनी सुद्दतामा सामाजिक चेत सृजना हुन्छ ।तपाइको अामा रजश्वला बार्नु हुन्छ तपाइकी श्रीमति र छोरी बार्दैनन, तपाइ रहेको भूगोलको त अझ कुरै छाेडाैँ । कुन ठिक कुन बेठिक ?सवैसंग तर्क छन । ................... पहिला १० बर्षमा समाज जुरुक्क उठथ्यो २०६३ पछि त २० बर्ष हुन लाग्यो चालचोल छैन । अबको आन्दोलन र क्रान्तिको रुप कस्तो ? हो किन ? हजुर । गम्भीर विषय उठाउनु भो, अध्ययन गर्छु । लेख्छु । कस्तो लाग्यो ? पक्कै हो, बजारले हाम्रो संवेदना क्वाप्प खाइदियो । हामी अाफ्नै अनुहार हेराै न । एहे,धेरै कुरा गम्भीर बनाएको छ । मान्छेलाइ पशुबाट अलग्याउने स्वभिमान हो । स्वभिमान सकियो भने दाश, चाकर बन्छ । स्त्वत्वबाट बिन्दु बनाएर कोणात्मक दुरीमा दुइधर्सा बढटन । एउटा स्वभिमान अर्को अहंकार । कतिपयलाइ यिदुवैकाे चरित्र, स्वभाव र सस्कृति एकै जस्तो लाग्न पनि सक्छ । स्वभिमानले अर्कालाइ अादर गरेर स्वयलाइ सोही गरोस भन्ने अपेक्षाा गर्छ, अहंकार घमन्डी हुन्छ र अर्कालाइ हेप्ने, थिच्ने, अपमान गर्न पुग्छ । दुवैको सुरूवात स्वत्व एउटै बिन्दुवाट भए पनि स्वभिमानको यात्रा सृजनात्मक हुन्छ,बन्छ भने अहंकारले अाफैँलाइ र नजिक रहेकालाइ जलाइदिन्छ । हो, स्वभिमान सर्लक्क बढेको रूख जस्तो हो, सवैले त्यसलाइ छिमोल्न चाहान्छन ।तर स्वभिमान सति साल हो । हजार साल खडा, हजार साल पडा र हजार साल सडा हुन्छ ।जुन मान्छे स्वभिमानी हुँदैन त्यो मान्छे जिँउदाे दास हुन्छ । मजदुर र चाकरमा यही फरक हुन्छ । गुडिया बन्ने महिलाले अाफनो स्वभिमान गुमाएका हुन्छन भने चकलामा रहने याैनब्यबसाय पनि स्वभिमानी हुन्छ । फेरीपनी चित्रलेखा ......!थिईन ,होईन ? उनी विदुशी थिइन . कुटनीतिज्ञ थिइन ।तपाइको स्तर अनुसार, घटना, पात्र र समय हेर्न सक्नुहुन्छ । म माहाभारत ग्रन्थलाइ गम्भीर वैदिक साहित्य र पूर्विय कृषीयुगको अाख्यान सोच्छु । कतिपयले त्यसलाइ धार्मिक ग्रन्थ । वा इतिहास सोच्छन दृष्टिमा दृष्टिकोणको सवाल हो ।अाजको १ संवादको टुक्रा हजुर यसमा थप यहाँको भनाइ । मैले त तपाईंले भन्नु भन्दा पहिलो अन्कमा लेखेको छु । सबै वेदब्यासले खडा गरेका पात्र सबै सजक छन् । सबैले सजकता र सतर्कता अप्नाउदा पनि फ़ेरि बढेको छ यो मोरो कोरोना । .................................................................................................................................................................................. त्यही त लडाइको हतियार पहिचानको चाैतारी हो । देशका शासक झन झन नैतिकहिन भए । यति त राणा र पन्च पनि थिएनन् । उफ । सम्धीजीको कालो टयाङ्की र विचारका कुरा ।लेख लेख्नुस न भुत्रोको विचारका कुरा अव नेकपमा । त्यो बेला धर्मको डर थियो । किन अाक्रमण गर्दैनन ? किन मान्छे चाकर बन्छ ? । निरह बन्छ, जनता । जनयुद्धमाभन्दा धेरै मान्छे आत्महत्या गरेर मरेका छ्न । किन यति धेरै टुटेका मान्छे ? त्यो शासनमा यत्रो आत्महत्या हुदैन थियो । अहिले हरेक दिन १३ आत्महत्या ७ बलात्कार ................................................................................................................................. (उनले अाफ्नलाइ सुझाव दिन भने, पारिवारिक कुरा चल्यो । एकछिन भक्कानियैाँ । सपनासंगै देख्या थियाैँ, दुखसंगै खा थियैाँ एउटै डियनए भएकाले अपमान र अपेक्षा दुवैको एकै थियो । तर भूमिका र चिन्तन केही फरक रहे । मैले खुलस्त गरी र तिनवटा अाफना भर्खरका स्६यास पनि पठाँइ ।) अनि मेरोबारे तपाइ के भन्नु हुन्छ नी ? –तपाइ ब्यक्ति नभै ब्यक्तित्व हो,जो कस्तुरीले बिना थाहा नपाएको । तर सुगन्धको खोजीमा भाैतारिरहनु भएको । तपाइसंगका उत्कृषष्ट लालसा, कमाएको उपलब्धी बचाउन नसक्नाका पीडा, त्यसका कुन्ठा रहे । अहंकारको ब्यबस्थापनका कमजोरीले संसारका ठूला शक्ति ध्वस्त भएका हामीले इतिहासका शिक्षाा लिन सकेनैाँ । त्यसले तपाइ मूलविषयमा वहसमा तर्कनुहुन्छ । हामी तितो यथार्तको सामना गर्नबाट जोगिन सक्दैनैाँ । सुख लुकाउन सकिन्छ, दुख सकिँदैन । अन्यथा नसोच्नुस । ............................................................................................................................... –तपाइ ब्यक्ति नभै ब्यक्तित्व हो,जो कस्तुरीले बिना थाहा नपाएको । तर सुगन्धको खोजीमा भाैतारिरहनु भएको । तपाइसंगका उत्कृषष्ट लालसा, कमाएको उपलब्धी बचाउन नसक्नाका पीडा, त्यसका कुन्ठा रहे । अहंकारको ब्यबस्थापनका कमजोरीले संसारका ठूला शक्ति ध्वस्त भएका हामीले इतिहासका शिक्षाा लिन सकेनैाँ । त्यसले तपाइ मूलविषयमा वहसमा तर्कनुहुन्छ । हामी तितो यथार्तको सामना गर्नबाट जोगिन सक्दैनैाँ । सुख लुकाउन सकिन्छ, दुख सकिँदैन । अन्यथा नसोच्नुस । .......................................................................... नजिकका मान्छेलाइ नसुन्ने,उनको हैसियत कम गर्ने, विश्वास नगर्ने हाम्रो मनोविज्ञान समस्या हो ।टाढा रहेका अपरिचित वा अार्थिक रराजनीतिक हैसितलाइ हामी महत्व दिन्छाै ।सवाल सम्झना र विकासको हैन ।अाज पनि नपिउने निधो गरीँ,नपिएको रात प्यास लाग्दैन, मुत्न अाउदैन, टाउको दुख्दैन ।जो दिन पिँउछु, त्यो दिन सवै हुन्छ । १) उदारवादमाथीको निर्ममतापूर्व हत्या । अाजकै दिन जन्मेका माहात्मा गान्धीको January 30, 1948 प्राथनासभामा हिन्दुअातंकवादी नाथुराम गोडसेले हत्या गरेको थियो,जस्को वैचारिकता अारयसयसका प्रमुख विनायक दामोदर सावरकर । अाज म बिजेपी र उस्को मूल अारयसयसले गान्धीलाइ कसरी सम्झेला ? नियाल्दै छु । बिश्व प्रसिद्ध बैज्ञानिक अलबर्ट आइन्स्टाईले गान्धिका बारेमा भनेका थिए – आउदो पुस्ताले यो बिश्वास गर्ने छैन कि यो पृथ्वीमा मासु र रगतले बनेको यस्तो सरल मानिस पनि हिडेको थियो जसले बिश्वको सबैभन्दा ठूलो साम्राज्यलाई पल्टाइदियो । भारतमा उदारवादी गान्धी हुँन या अमेरिकामा मार्टिन लुथर किङ सवै मारिन्छन् अनुदारवादीबाट र कालान्तरमा गोडसेभक्तहरू राज्यसत्ता कब्जा गर्न पुग्छन । Sitaram Agrahari आइन्स्टाइनको बैठक कोठामा दुइटा तस्वीर झुण्डेका हुन्थे। एउटा गुरुको अर्को गांधीको। पछि गांधीकोमात्र रह्यो।.. गोड्सेवादीहरुलाई गाह्रो छ, सावरकर या गोड्से बिक्दैनन अन्तरराष्ट्रीय जगतमा। जेहोस फासीवादको आयु लामो हुँदैन। पिटरःअाज हिन्दुसमाजसामु एउटा प्रश्न तेर्सिएकाे छ ..... गान्धी की गोडसेलाइ नायक मान्ने ? भक्तजन मध्यमार्ग हुँनै सक्दैन । अग्हरिः संकीर्णतावाद सर्वत्र हावी छ ।तर यो क्षणिकमात्र हो। गोड्सेवाद,ट्रम्पवाद, पुटिनवाद, शीवाद ओलीवाद आज शिखरमा छ तर इनको अवसान अवश्यंभावी छ। Narendra Jung Peter अहिले म भारतमा र विश्वमै उदारवादको अवस्था हेर्छु र गान्धी हत्या अध्ययन गर्न हाैसिन्छु। अदृस्य उदारवाद जहिले पनि फासीवादको शेवक बन्छ र कालान्तरमा बस्त्र खोल्छ । संसारमा माैलाइरहेको फासिवाद पुजीँको चरित्रसंगै फेरिने हुँन् । अाखिर किन त्यस्को प्रतिकार कम्युनिष्टले गर्न सकेन ? स्वय फासीवादको मतियार कोही राष्ट्रवाद,कोही जाति, धर्म र संस्कृतिका नाममा, कोही प्रवासी बिरूद्द किन बन्दैछन ? के उदारवादको अन्त भएको हो ? अहिले अाँसु चुहाउने हिन्दुले नै January 30, 1948 को गान्धी हत्या, अमेरिकामा April 4, 1968 पादरी मार्टिन लुथर किगको इसाइले नै हत्या गरे भन्ने मात्र हो । अझ कम्युनिष्टले यी उदारवादीले लिने जनमत किन लिन सकेनन ? कुनै दिनको क्रान्तिकारी स्वय अनुदारवादको प्रवक्ता कसरी बन्न सक्छ ? के समाजमा बर्ग मित्रु र वर्गसत्रु बाहेक बीचकाे ग्रे लाइन हुँदैन ? के उदारवाद फासीवादको सामने टिक्न सक्छ ? त्यसको प्रतिकार गर्ने शक्ति र हिरावल दस्ता को हो ? अाखिर मेराे भनाइ र जिज्ञाशा यही मात्र हो । किन 17 October 1920मा स्थापित भारतीय कम्यनिष्ट पाृटीले January 9, 1915मा दक्षिण अफ्रिकाबाट फर्केका गान्धीको सोचलाइ वैचारिक प्रतरोध गरेर श्रेष्ठता लिन सकेन ? के यी प्रश्नका उत्तर दिनबाट कम्युनिष्ट जोगिन सक्छन ? तर्क होलान, तर राजनीतिलाइ सामाजिकीकरण गर्न किन कम्युनिष्ट चुकेर कम्युनिषटकै नाममा उग्रदक्षिणपन्थको प्रवक्ता र कार्यकर्ता बन्ने नियत भोग्नु परेको छ ? मेरो जिज्ञाशा यहीँ हो ? के यक्षप्रश्नबाट निमित्त कारण देखाइ भाग्न सकिन्छ ? २) (अक्करमा कक्रर्क परेको मात्तिएको साँढेकाे फोटोको क्याप्सन) अगाडि बढाैँ, सक्दिन, पछाडि हटाैँ सक्दिन । अाफ्नै शक्तिले मैमत्त म साढेँ थिँए, हे प्रभू ....कति बेर यहीँ उभिरहने ? अाफ्नो वाहानको शिवजीले अाएर उद्दार गर्लान ? उद्दार गर..... हे प्रभु, म कत्तिन्जेल यसरी उभिरहुँ ? । ३) म एक इतिहासको गम्भीर पाठक, सामाजिक मनोविज्ञानको विध्यार्थी, राजनीतिक अान्दोलनको ४दशकको अभियन्ता, अहिलेको पार्टीहिन रोड इन्सेक्टर, मिडियामा राजनीतिक विश्लेषकको हैसियतले भन्न सक्छु– नेपालको अहिलेको सत्ता र राजनीति ज्वालामुखीको क्रेटरमा उभिएको छ, कुनै पनि वेला भरिएको बेलुनमा एउटा सामान्य पिन घोचिएपनि त्यो ब्लाष्ट हुनसक्छ। अाज नायक भनिएकाहरू खलनायकमा फेरिनेछन, फेरी जनमतले यिनलाइ थु थु गर्नेछ । डु यु नो ? क्रेटर अफ भोलक्यानो । म अत्यन्तै निजी प्रतिकूल चाैतारीमा असोज १८को पूर्वसन्ध्यामा पूर्णहाेसहवाससाथ यो भन्दै छु । संकेतले चेत्ने मानव, परिणामले चेत्ने पशु ।