किन गम्भीर बहस ओझलमा पर्छन् ?

बहसमा हामी समाजवादउन्मुख गणतन्त्रात्मक मुलुकका नागरिक भनिन्छौ तर शासनको रुप र चरित्र हेर्दा भने क्लटोक्रेसी अवस्थामा देखिन्छ । सुन्दरशब्दको नियति र सत्ताचरित्र नाप्ने औजार भनेको ह्वाँगह्वाँग्ती छ्रयाँगछयाँग्ती देखिने सहजचेतले ठम्याउन सकिने परिणाम नै हुँन् । विकीपिडिया अनुसार–डेमोक्रेसी, एरिष्टोक्रेसी, ब्यूरोक्रेसी भनेझैँ क्लेप्टोक्रेसी पनि एक शासन पद्धति हो । ग्रीक भाषामा kleptes भनेको Thief (चाेर) kratoseg भनेको Rule -(शासन) हो । –अर्थात ‘चोर वा चोरहरू’को शासन नै क्लेप्टोक्रेसी हो । एकजना वा एकजनाभन्दा बढी चोर वा फटाहाले मुलुकको स्रोत आफू, आफ्ना परिवार, आफ्ना जात, आफ्नो समुह वा दल वा गुटको निम्ती कानुन अनुसार र भ्रष्टाचार समेत गरी फायदा उठाएर शोषण, दोहन गरेर वा लुटेर वा चोरेर वा छलेर राज्यको सबथोक आफ्नैझैँ बनाएर राज्य सन्चालन गरिने पद्दतीलाई नै क्लेप्टोक्रेसी भनिन्छ । यो प्रणाली राज्यको ढुकुटीमा रहेको मुलुकी स्रोत आफू खुसी र बदनियतपूर्वक हिनामिना गरेर आफुलाई जसरी पनि फायदा हुने आर्थिक नीति र कानुन र ट्याक्स नीति बनाएर वा फेरबदल गरेर, जनतालाई दिने सेवासुविधा भित्रभित्र बेचीखाई दुरुस्त तर झुठो प्रतिवेदन तैयार समेत गरेर संचालित हुनेगर्छ ।’ संस्थाहरुको वैधानिक शक्ति या त सकिन्छ या व्यक्ति केद्रित भएर बैधानिक अपहरण हुन्छ् । क्लेप्टोक्रेसीलाई सुन्दर पछेउरी ओडाउन सुनियोजीत केही कृतिम र उत्तेजीत वहस सृजना पनि गरिन्छन । भाते, निम्छरो, निकृष्ट,जाहाज, रेलजस्ता बहसले मूलमुद्दा विषयान्तर गर्ने खेल खेलिन्छन् । ब्यक्ति भ्रष्टहुँदा रोक्न नीति, नियम कानुन मात्रै हुँदैन्, समाजको नैतिक दवाव पनि हुन्छ । जव नीति–नियम नै बनाएर भ्रष्टाचार हुन्छन् र पार्टी नै त्यस्को मतियार हुन्छ भने त्यो देशको भयावह अवस्था बन्छ । सिण्डकेट भ्रष्टाचारको मौन साक्षी पार्टी हुन्छ, कार्यकर्ता दिमागलेभन्दा भ्रष्ट जोगाउने खेलाडी बन्छन्न्, बिरोध गरे आफैँ नांगिएला भन्ने अवस्था अर्कोभ्रष्टलाइ आँउछ तव शून्यसहनशीलता आदर्श नाटक भन्ने हुन्छ । सिण्डिकेट सदस्य एकआपसमा औला ठड्याउदै भन्छन– म मात्र भ्रष्ट्राचारी हुँ ? तिमीले टुकुचाको मुहान खोलेका हौ, मैले र मेराले त नुहाएका मात्र हुँन् । सहमति र समझदारीमा वाइडवडी जस्तै अव चुप रहुँ । तै चुप, मै चुप,उ चुप, यि चुप । सवै चुप ।’ सुडान प्रकरण, भ्याट यनसेल, चुडामणी केस, अख्तयारको माहाअभियोग र लोकमान सिह कार्की, राजितराम पाठक, वाइडबडी, नागरिकता, सिके राउतको नाटकिय जेल रिहा र सरकारी सम्झौता, बालुवाटार जग्गा प्रकरण, आयल निगम र खडका काण्ड, राजस्वका अर्वौरुपिया नीतिगत छुट, सुन काण्ड, निमर्ला हत्याजस्ता राष्ट्रिय महत्वका दिर्घकालीन प्रभावराख्ने विषय योजनावद्द बहसबाट खारेजीमा परे । यनसेल साहुजीको प्रायोजनमा सरकारी नेकपाका अध्यक्षको महाभोज र सवैदलका पाहुँनाको उपस्थिति सामान्य विषय मात्रै थिएन । सर्वोच्च कार्यकारीकोे सरकारी निवास बालुवाटारसमेत बिकृमा सरकारीपार्टीका माहासचिवको संग्लग्नता र कृतिम तर्कखेती, नांगा आँखा सामु कानुनी दुहाई र पार्टीको मौनता, यनसेल प्रकरण र सर्वाेच्च न्यायलयको फैसला, खुलामञ्च र भेटवाल प्रकरण । मिडिया नियन्त्रण बिधेयक, हरेक घटनाले पहिलाको बिर्साइदिनु भनेको जनतालाई नै कतै बिर्सनेरोग (अल्जाइमर) लागेको त होइन् ? जहाँ सत्ता र प्रतिपक्षको अदृस्य सम्झौता हुन्छ, सवैकुरा सेटिंगमा चल्छ । आवेगी भीड बनाउन पनि नयाँ र कृतिम मुद्दा अघि सारिन्छन्, अन्यन्त्र मोडने खेल र झेल हुन्छन् । अभियुक्तलाई सिण्डिकेट लागेर चोख्यान्छ । केहीदिन मिडियामा खुव चर्चा हुन्छ, केहीसमय नवित्दै हराँउछ । मिडिया म्यानेज गरिन्छन् । यो संयोग हो ! कि योजनावद्द ! मूलधारका मिडिया हुँन या सामाजिक संजालका बहस हुँन् ती एकहप्ता किन टिक्न पाँउदैनन् ! सक्दैनन् ! कसरी वहसपटलबाट एकाएक हराउँछन ! गायव पारिन्छन् ! जनता नबनिसकेको भगवान भरोसे भिडको सहजमस्तिकले यस्ता विषय पत्तै पाँउदैन्, वास्तै हुँदैन् । एउटा मुद्दाको किनारा लाग्न नपाउदै अर्को मुद्दा उरालिन्छन्, पहिलाको गम्भीर विषय ओझल पारिने वा दवाइने त्यो अदृस्य खेल नै समाजवाद उन्मुखभन्दै अभ्यास गरिने क्ल्टोक्रेसी बन्न पुग्छ् । ‘जयनेपाल’, ‘मेरो सरकार’, ‘निम्छरो’, प्रचण्ड विवाहाको वर्षगाँठ, पार्टी एकता, गुट कलह जस्ता शब्दले आवेगमय बनाउने कोशिस भयो । ती सामाजिक प्रतिकृयाको नाडी छाम्न र गम्भीर मुद्दाकसरी विषयान्तर गर्न सकिन्छ भन्ने योजनावद्द वहस थिए । संगठित अपराधको विषय आन्दोलन बन्न त सकेकै थिएन, बहसबाट समेत हरायो । आचार, विचार र ब्यबहारमा भ्रष्टाचारलाई नेपाली समाजले आप्mनो नियति र पहिचान बनाइसक्यो । जुन उदेश्यसाथ संघिय राज्य व्यबस्थाको कल्पना गरिएको थियो तर सिहदरवार गाँउपस्दा भ्रष्टाचार सस्कृतिलाइ समेत लिएर पस्यो । गम्भीर विषय बहसहीन, कारवाहीहीन, मौनसमाज बनिदिँदा संवेदनहीन, आक्रोसहीन घृणारहित देश बन्यो । आदर्श सुन्दर वस्त्र थिएन्, जीवन थियो, हो । तर शक्ति उन्मादले शासकहरु समयको पदचाप सुन्दैनन् भने इतिहासबाट शिक्षा पनि लिँदैनन् । लम्पट दिमागलाई उन्माद भरेर भ्रष्टपार्दै भ्रष्टहरू आप्mना सुरक्षित बंकर खोज्छन् । जव सरकारप्रति, न्यायालयप्रती, नेताप्रति, पुलिस प्रशासनप्रति, राजनीति र मिडियाप्रति विश्वास हराँउदै जान्छ तव त्यो केही न केही हुँदैछ भन्ने पूर्वसंकेत हो । संयोग मात्रै हैन्, प्रतिपक्ष सहितको सहभागिता सिण्डिकेट राजनीतिको हिस्सा हो । क्लैप्टोक्रेसी सत्ताले गरेको अपराध देशले, समाजले र युगले पुर्ताल गर्नुपर्छ । कहिलेकहीँ निरपराधीले समेत भोग्नुपर्छ । नैतिकपुजी हुनेसंग भने इक्षाशक्ति हुन्छ । उसैले मात्र बादशाहलाई नांगो भन्न सक्छ, पार्न सक्छ र घोडाबाट उतार्न पनि सक्छ । त्रिताल समितिले सिण्डिकेटलाई भने नांग्याँइदियोे । तर, वाइडबडीको पराजुली आयोग खै ? के उस्ले कार्यादेश पायो ? अन्य कतिपय छानविन आयोग त विषय सार्वजनिक गर्ने, दण्डित सिफारिसकर्ता भन्दा पनि घटना दवाउने माध्याम बन्दैछन् । अख्तियार हजारदेखी लाखसम्म त कारवाही दायरामा पार्छ तर करोड अर्व र खर्वको बैधानिकता दिलाउछ । न्यायालयका ठूला फैसला शंकारहित छदैँछैनन् । कतिपय त पेसीरहित मुद्दाकै जीवन गुज्रिसकेको हुन्छ । क्ल्पटोक्रेसी सञ्चालक सिण्डिकेटको अदृश्यहात यति शक्तिशाली छ की ऊ नीति र विधीमै हस्तक्षेप गरेर संसद, अदालत, सिंहदरवार, अख्तियार, बालुवाटार, खुमलटार, मण्डिखाटार म्यानेज गरिदिन्छ । क्ल्टोक्रेसीका कारण गणतन्त्र सहितको लोकतन्त्रमाथी अहिले औला उठ्दैछन् । प्रतिगमन सल्बलायो । सडक मौन छ । नागरिक समाज मौन छ । जनयुद्द र जनआन्दोलनकारीबारे पश्चगामीले प्रश्न त्यसै गरेका हैनन् । राजनीतिलाई ब्यबसाय बनाउने हास्यकलाकार बनेका छन् । युक्रेनका सरकार परिवर्तनको ताजा खवर र इतिहासको निर्ममता भने हेक्कै राखेनन्् । क्ल्टोक्रेसी आलोचनात्मक चेत राख्ने र आन्दोलनमा फेर्नेलाई विप्लवी ठान्छ । जस्ले प्रतिरोधी आवाज उठाँउछ, उ विव्लबी ठहरिन्छ । चेतना र कलम हुकुममा हाँकिने फरमान इस् भनिदिने आतंकारी बन्छन् । सहमतिमा हिम्मत र विमतीमा विवेक भएकाले मात्र क्रान्ति उत्तर हैन् आफैँ प्रश्न हो भन्ने चिच्याहटको नैतिक पुजी राख्छ । जनता लम्पट बनेमात्र क्ल्टोक्रेसी सत्ता रहनेहुँदा विचरा बालअपांगलाइ देवता बनाएर होस् या होलि वायन पियाएर होस् वा भजनकिर्तनको महायज्ञमा किर्तन गाएर मुर्ख र लम्पट समाज बनाउने प्रयास गर्छ । जनयुद्द र जनआन्दोलनको मर्म काउसो बनेर इतिहास, विचार, र पृष्ठभूमिका त कुरा गर्छ तर त्यसैवाट आतकिंत बन्छ । क्ल्प्टोक्रेसी सत्तासंग कानुन, जेल, प्रहरी, कालाकोटे र खैराकोटे जर्नेल मात्र हुँदैनन्, संविधानका पुस्तक र मेरो सरकार मात्र पनि हुँदैन् विषयलाई अन्यन्त्र मोडेर भीड बनेको जनताको मस्तिकमा भुष भरिदिने कला पनि हुन्छ । कृतिम आतंकको बबण्डर मच्चाएर कुथ्थुर पार्न सक्ने खुवी हुँन्छ । हिजोका क्रान्तिकारीलाई खसी पार्ने सनसो पनि हुन्छ । आप्mनै इतिहासलाई विष्टयाउदै बास्नाका भजनकर्ता लेखनदास जन्माईन्छन् । कयौं बुख्याचा ठिंग उभ्याएर चौथोअंगको गौरवतावोधलाई चुथ्थोअंग बनाएर अगाडि सार्न सक्छ । औकात भूलेका कार्यपालिका, ब्यबस्थापिका र न्यायापालिकानै सिण्डकेट छाँटमा म्याराथुन दौडमा सामेल हुन्छन् । आस र त्रासका कलाविहीन नाटक गर्छ । चरम भ्रष्टाचार कुशासन, दिमागी ब्यबस्थापनगर्न ठूला मूद्दालाइ बहसहीन बनाउन सामान्य उत्तेजनात्मक विषय छताछुल्ल पारेर सचेत जनतालाई भीडमा फेर्ने यसको वाध्यता हो । भ्रष्टाचार राष्टिय संस्कार बनिसक्दा सवैतिर आक्रोस हुँदा पनि सडक भने क्ल्प्टोक्रेसी सामु किन मौन छ ! चिच्याउदैन् ! (जनआस्था.. अंक २५ जेठ १ मा प्रकाशित लेख।संपादित अंशसहित)