ढुंगेल दिल दिमाग त छैन नी हाैँ,सुन्जुकी ...

दुःखी, स्मृतिका कुइनेटा र राजनीतिक सस्कृति पृय संजुकी विजुली पत्र पाँए । फेरी गंभिर र सवंदनशील कुरा उठाएकी रहिछौ । अन्तर धार्मिक,अन्तर जातिय विवहाः एक वैचारिक विश्लेणमा तिम्रा जिज्ञाशाका यथोचित जवाफ आगामी लालमधेश पत्रिकामा दिने कोशिस गरेको छु । हो.... प्रेम, विवाहा र यौनवारे यथोचित प्रकाश पार्ने प्रयत्न भएको छ । यस्ता विषय सामान्य लेखमा मात्र सकिँदैनन । दुःखी, स्मृतिका कुइनेटा र राजनीतिक सस्कृतिवारे पुस्तक सार्वजनिकी कार्यक्रमको प्रसंगमा तिम्रा भनाई थियो –कतिपय तपाईहरुका कुरा बुभ्mदिन, शब्द गरौँ लाग्छन् । सिधा भनिदिए राम्रो हुँने जस्तो लाग्छ पनि । सन्दर्भ नै जोड्दा पनि कतिपय आप्mनै देशका प्रशंग जोडीदिए हुँने, आफनै नजिरलाई उभ्याए हुन्थ्यो भन्ने पनि लाग्छ । मजस्ती केही पढे लेखेकीलाई त बुभ्mन यति गाह्रो हुन्छ भने तपाईहरुका ती गह्रुगा दार्शनिक शब्द र भाषाहरुलाई अथ्र्याउन सामान्यजनलाई कति गाह्रो पर्दो हो ? त्यस्ता लेखन र भाषणलाई अझ सामान्य साक्षरजनले कसरी बुभ्mलान ? कोही पनि इन्कलाव जिन्दावाद भन्दैमा उम्दा क्रान्तिकारी बन्ला र ? अरुलाई कति गाली गर्न सकिन्छ त्यहीनै चौविस क्यारेटे कम्युनिष्ट बन्छ र ? दैनीक परेका समस्या, निरास बन्दै गएको मान्छेलाई नयाँ मान्छेमा फेर्न आशा जगाउने दायित्व कस्को ? अझ आशा जगाउने मात्र कहाँ हो र आशालाई विश्वासमा फेर्न लागुपर्ने नयाँ मान्छे पनि त बनाउनु प¥यो क्यार !” हो, संजुकी म आफ्ना लेखनमा क्लिष्टताको आरोप खेपी रहेको छु, । सरल सहज बनाउने प्रयास पनि त्यतिकै गरिरहेको छु । सुझावका लागी धन्यवाद । गंभिर कुरालाई सरल भाषामा ब्यक्त गर्न सक्नु एउटा सिद्धहस्त कलमको परिचय हो । तिमीले हिरामणी दुःखी लिखित स्मृतिका कुईनेटा सार्वजनिकिकरण कार्यक्रममा म आफैँले उठाएका विषय, प्रगतिशील लेखक संघका अध्यक्ष अमर गिरी, जनसास्कृतिक महाशंघका अध्यक्ष इश्वरचन्द्र ज्ञावालीले उठाएका विषय र प्रसंगलाई पत्रमा लेखेकी रहिछौ । प्रगतिवादी साहित्यक आन्दोलनका स्कूल बनिसक्नु भएका कमरेड चैतन्यका सामने केही गंभिर विषय उठाउनु र छलफलको माग गर्नु नै असहज तिमीले सोच्नु भने हुँदैन । उहाँ स्कूल हो, प्रगतिवादी साहित्यिक आन्दोलनको केन्द्र हो, धरोहर हो । उहाँलाई राजनीतिक र साहित्यक रुपमा पछ्याउने जमात भएकाले पनि नदीका मुहानमै तितो सत्य राख्दा राम्रो हुन्थ्यो । अझ तिमी गाली गलौच जस्लाई भन्छेउ त्यसैलाई त केही मान्छेले यसो पनि भन्छन –“भुत्ते खुकुरीले कसैको गर्दन छिनाल्न सक्दैन त्यस्तै कुनै पनि चोटिला, आक्रोसपूर्ण शब्द प्रयोगले मात्र वैरी रन्थनाउँछ” । पिलन्धरे शब्द भनेका त बेसारे शब्द हुँन, अनुकुल अनुसार जतापनि मिल्न सक्ने ” । दुःखीको किताब बनेका जीवनसारहरु नेपालको उथलपुथल कालको शब्द चित्र हो । त्यहाँ सपना छन, प्रतिबद्धता छ, जनयुद्धको मर्म, भाव, आक्रोस छ र कोरिएको छ सुन्दर एउटा चित्र । त्यो चित्रमय अवस्थामा संगै हामीले सपना देखेका थियौँ र यात्रा गरेका थियौँ । भावना साटेका थियौँ, साच्चै हो संन्जुकी.....बौलाएर हैन् रगतको मायाभन्दा वर्गिय प्रेम ठूलो हुन्छ भनेर सहयात्रा गरेका थियौँ । अहिले केही अन्यौलता छाएको छ । हिजो विराम गरेँउ कि आज बेठिक, दुबै त एक हुँदैनन नै । पानी कति चिसो छ भनेर किनाराबाट अनुमान मात्र लगाउन सकिन्छ तर चिस्यान थाहा पाउन त नदीमै हेलिनु पर्छ । नदीको चिस्यान र करेण्ट थाहा पाउन हामी दुबैले डुबुल्की मारेका थियाँ, जनयुद्धरुपी महासागरमा । हो, जुनवेला हामी आर्दशयात्रामा खल्ली खाँन अग्नियसागरमा पौडिँदै थियौँ त्यसैवेला दुःखको निजी प्रतिकार तिमीले युवापना मै ग¥यौ । ढिट थियौ । सपना देख्दथ्यौ । पिडामा हुक्र्यौ । त्यसलाई सामना गर्ने ठूला सपना देख्यौ । विपनीमा फेर्न उर्लदो दरौँदीमा हाम फाल्यौ, आफनै सपनाको नेतृत्वगर्दै विरान मूलुकमा कर्म अर्जाप्न थाल्यौ । तिमी स्वय अलिखित काव्य हौ, जस्का हरेक पलहरु सामान्यजनलाई प्रेरणा र तिता सपना लाग्न सक्छन । एउटी किशोरीबाट परिपक्क युवती बन्न र आफनै निर्देशनमा जीवनका रथ चलाउन कति हण्डर खानु प¥यो होला ! च्व च्व । मसंग शब्द र तिमीले पोखेका भावहरुलाई दिइने जवाफ छैन । निजात्मक लडियोस् वा सामुहिक स्वभिमानको लडाई .... अत्यन्तै गाह्रो हुन्छ । अझ उत्पिडित जातीबाट सचेत हुँनु । लम्पटहरुलाई केही पनि चिजको जानकारी हुँदैन, जन्मनु हुर्कनु र बच्चा पैदा गर्नु, थुलथुले शरीरलाई घिसार्दै आर्यघाट पु¥याएर रित्याईदिनु । हाईसंचोको जिन्दगानी .....संजुकी । समस्या तिमी हामीजस्ता केही सोच्नेहरुलाई नै पर्दछ । तर, संन्जुकी .....सोच्दछ दिमागले, दुःख पाँउछ सरिरले । यो दुःखमा सुख खोज्ने हिरामणि दुःखीको स्रिजनाहो । मेरो त्यहाँ भन्नु थियो, दुःखीसंग .... तिमीसंग पोख्नु पर्ने करुवाको पानी मात्रै हैन् महासागरका कथा व्यथा छन, अनुभूति छ । जनयुद्धका महाकाब्य स्मृतिका कुइनेटाहरु मात्र हैन् च्याखुरेका लेक बाट छ, जलजलाका शिखरवाट, राप्तीदुनका फाँटवाट, दुश्मनका किल्लाबाट, सहादतका समाधीहरुवाट, स्वदेशवाट, विदेशवाट संगालिएर मानसपटलमा कैद भएका भावहरुलाई वाणी दिनु, सन्देश दिने माग पृयतम मित्रसंग गरिएको अपेक्षालाई कसरी तिमीलाई अमिलो लाग्यो हँ ..? विगतका सन्देशले वर्तमानको आग्रहलाई सीधै संवोधन गदथ्र्यो नै । वर्तमानको शौन्दर्यकरणमा आग्रहको जलफ आवस्यकता थिएन भन्न मात्र त्यहाँ खोजेको थिँए । “तिमीले पनि बितायौ, मैले पनि विताँए, जस्ले जसरी बितायो बित्ने रहेछ जीवन” भन्ने प्रेमप्रकाश मल्लको कबिता आज फेरी स्मरण गर्न पो मन लाग्यो । एकल विद्रोह र मुक्ति खोजेर तिमी जो भौतारियौ त्यसमा उपलब्धी हाँसिल ग¥यौ भन्ने लाग्दैन । दुःखीको स्वप्नसंसारको चित्र बनेको स्मृतिका कुईनेटोलाई पक्षधारिता र सास्कृतिक उचाईको अर्थमा बुझयौ भने आफनै उपस्थितिलाई न्याय गर्न सकौली । दुःखीको पुस्तकमा दुई भाग बनाउनु पर्दथ्यो भन्ने हो । पहिलो खण्ड साहित्यक, दोस्रो लेखकमा विकसित अहिलेको राजनीतिक मान्यताले निर्देशित सोच । दिपेन्द्र रोकायको नाफाको जिन्दगीमा पनि त्यस्तै कमजोरी देखेको थिँए । हो, सुन्जुकी नेपाली प्रगतिशील आन्दोलनका स्कूल हुनुहुन्छ चैतन्य । द्धन्दवादका व्याख्याता । म पछाडिका वक्ता, टिप्पणीकार, सभा संचालकहरु मेरै भनाईमा केन्द्रित भए र म आक्रमणमा परीँ भन्ने तिम्रो भनाई छ, त्यस्तो मलाई भने लाग्दैन । सभा संचालक स्वयं पुस्तकका भूमिका लेखक पनि हुनुहुन्थ्यो । सबैलाई झर्रो क्रान्तिकारी दरिनु स्वयम् मूल नेतृत्वका उपस्थितिका कारण परिवेशले गरेको माग थियो । त्यसलाई मनोवैज्ञानिक रुपले अभ्ययन गर्न आवस्यक हुन्छ । चैतन्य कमरेड जनयुद्धका सास्कृतिक महारथी । अव प्रष्न उठछ, हामीले जनयुद्धलाई कति सास्कृतिमय बनाउन सक्यौँ ? कति सस्कृतिक आन्दोलनलाई राजनीतिक करण गर्न सक्यौ ? भन्ने समीक्षाको माग हो । चिन्तनमा प्रगतिशील र व्यबहारमा द्धन्दवादी कति बन्न सक्यौ ? र, त्यसका असर शान्तियुद्धकालमा हामीमा के कति र कस्तो प्रकारको देखा पर्यो भन्ने हो । अझ भूकंपको केन्द्रमा जे जस्तो असर पर्छ त्यसको वरीपरी प्रभाव क्रमसः कम हुँदै जान्छ । म एक्लैमा घोत्लिन पुग्छु ..... के कम्युनिष्टहरु बिनम्रताका भाषाहरु प्रयोग गर्न सक्दैनन् ? के गालीगलौच, भद्धा शब्द, सिदा बोल्न नसक्ने र असहिष्णुता नै कम्युनिष्टहरुको परिचय हो त ? या त मलाई सर्मथन गर नत्र तिमी दुश्मनका पग्ती हौ भन्ने मनोभाव त बर्बर आक्रमक बुशको हो । त्यो कम्युनिष्टको हुन सक्छ र ? हामीले दुश्मन र हामी बीचमा पनि ठूलो जनताको हिस्सा छ भन्ने किन बुझन सक्दैनौँ ? क्रान्तिवीरहरुले मात्र सामाजिक परिवर्तन संपन्न गर्न सक्दैनन् भनेर बुझिन पर्दैन र ? तिमीलोई पनि छोएको रहेछ .....किन कम्युनिष्टहरुले साभ्यवादको सुन्दर कल्पना गर्दा वर्तमानका जटिलताबाट उम्किन चाहान्छन ? किन सास्कृतिक आन्दोलनलाई राजनीतिकरण गर्न नसक्दा गाली गलौच, कुण्ठाका प्रलापमा क्रान्तिकारिता खोजिन्छ ? सामाजिकीकरणबाट कटेको राजनीतिले वर्तमानलाई नेतृत्व दिन सक्ला ? दुःखीको पुस्तक टिप्पणी बहानामा त्यहाँ उपस्थित संवेदनशील, जागरुक व्यत्त्विसंग तिम्रा जिज्ञाशा जस्तै म पनि संवाद गर्दै थिँए । अझ हाम्रो सास्कृतिक आन्दोलनका धरोहर चैतन्यसंग जनयुद्धमा हामीले आन्दोलनलाई सुसंकृत बनाउन कहाँ चुक ग¥यौ ? किन गाली सस्कृति हाम्रो विरासतमा प¥यो ? भन्ने हो । तिमीले भनेजस्तै बजारमा सबभन्दा ज्यादा देखिने र छापिने रचना, पत्रिका, पुस्तक हाम्रा हुँने तर पाठकहरुले सबभन्दा कम पढने हाम्रै स्रिजना किन हुँने ? भन्ने थियो । के कारणले हाम्रो आर्कषण घटेको हो ? सास्कृतिक कार्यकारी नेताहरुको जमघटमा त्यो राख्नु अन्यथा सोचिनु हुँदैन .......संजुकी ।